Dysplazja szyjki macicy to stan przedrakowy, który charakteryzuje się nieprawidłowymi zmianami w komórkach nabłonka szyjki macicy. Jest to stosunkowo częste schorzenie, które przy wczesnym wykryciu i odpowiednim leczeniu ma bardzo dobre rokowania. Zrozumienie przyczyn, objawów i dostępnych metod leczenia dysplazji jest kluczowe dla każdej kobiety dbającej o swoje zdrowie. W tym artykule omówimy najważniejsze aspekty tego schorzenia, od diagnostyki po leczenie.
Czym jest dysplazja szyjki macicy?
Dysplazja szyjki macicy to nieprawidłowy rozwój komórek nabłonkowych wyścielających szyjkę macicy. W praktyce medycznej często używa się również terminów takich jak zmiany śródnabłonkowe lub neoplazja śródnabłonkowa szyjki macicy (CIN – Cervical Intraepithelial Neoplasia).
W zależności od stopnia zaawansowania zmian, dysplazję klasyfikuje się jako:
- CIN 1 (LSIL – Low-grade Squamous Intraepithelial Lesion) – zmiany śródnabłonkowe niskiego stopnia, obejmujące 1/3 grubości nabłonka
- CIN 2 – zmiany obejmujące 2/3 grubości nabłonka
- CIN 3 (HSIL – High-grade Squamous Intraepithelial Lesion) – zmiany obejmujące ponad 2/3 grubości nabłonka, określane również jako rak przedinwazyjny
Warto podkreślić, że dysplazja nie jest jeszcze rakiem, ale nieleczona – szczególnie w stopniu CIN 2 i CIN 3 – może z czasem przekształcić się w raka szyjki macicy.
Przyczyny dysplazji szyjki macicy
Główną przyczyną rozwoju dysplazji szyjki macicy jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV – Human Papillomavirus). Spośród ponad 100 typów wirusa HPV, szczególnie onkogenne są typy 16 i 18, odpowiedzialne za około 70% przypadków raka szyjki macicy.
Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju dysplazji należą:
- Wczesne rozpoczęcie życia seksualnego
- Duża liczba partnerów seksualnych
- Palenie papierosów
- Osłabiony układ odpornościowy (np. u osób z HIV)
- Długotrwałe stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej
- Inne infekcje przenoszone drogą płciową
Zakażenie HPV jest bardzo powszechne – szacuje się, że około 80% aktywnych seksualnie kobiet zetknie się z tym wirusem w ciągu życia. Na szczęście w większości przypadków organizm sam eliminuje wirusa w ciągu 1-2 lat, bez rozwoju dysplazji.
Objawy i diagnostyka
Dysplazja szyjki macicy zazwyczaj przebiega bezobjawowo, co podkreśla znaczenie regularnych badań profilaktycznych. W niektórych przypadkach mogą jednak wystąpić objawy takie jak:
- Nieprawidłowe krwawienia międzymiesiączkowe
- Krwawienie po stosunku seksualnym
- Nieprawidłowa wydzielina z pochwy
Podstawową metodą diagnostyczną jest badanie cytologiczne (test Papanicolaou), które umożliwia wczesne wykrycie nieprawidłowych komórek. W Polsce zaleca się wykonywanie cytologii co 3 lata u kobiet między 25. a 59. rokiem życia, które miały trzy kolejne prawidłowe wyniki cytologii.
Wynik cytologii może być klasyfikowany według różnych systemów. W systemie Bethesda, który jest obecnie najczęściej stosowany, zmiany dysplastyczne opisywane są jako:
- ASC-US – atypowe komórki nabłonka płaskiego o nieokreślonym znaczeniu
- LSIL – zmiany śródnabłonkowe niskiego stopnia (odpowiada CIN 1)
- HSIL – zmiany śródnabłonkowe wysokiego stopnia (odpowiada CIN 2 i CIN 3)
W przypadku nieprawidłowego wyniku cytologii, lekarz może zalecić dodatkowe badania:
- Test na obecność HPV – wykrywa DNA wirusa HPV i określa jego typ
- Kolposkopia – badanie szyjki macicy pod specjalnym mikroskopem, które pozwala dokładnie ocenić charakter i zasięg zmian
- Biopsja – pobranie wycinka tkanki do badania histopatologicznego, które dostarcza ostatecznego rozpoznania
Metody leczenia dysplazji
Wybór metody leczenia zależy od stopnia zaawansowania dysplazji, wieku pacjentki oraz jej planów prokreacyjnych. Każda metoda powinna być indywidualnie dobrana do sytuacji konkretnej pacjentki. Dostępne są następujące opcje:
Obserwacja i kontrola
W przypadku zmian o niskim stopniu (CIN 1/LSIL), często stosuje się podejście zachowawcze. Ponieważ około 60-80% tych zmian ustępuje samoistnie w ciągu 1-2 lat, lekarz może zalecić regularne badania kontrolne zamiast natychmiastowego leczenia. Taka strategia jest szczególnie korzystna dla młodych kobiet planujących ciążę.
Metody ablacyjne
Metody te polegają na zniszczeniu nieprawidłowej tkanki bez pobierania materiału do badania histopatologicznego. Należą do nich:
- Krioterapia – zamrażanie tkanki ciekłym azotem, metoda bezbolesna i szybka
- Laseroterapia – precyzyjne usuwanie nieprawidłowej tkanki laserem, z minimalnym uszkodzeniem zdrowych tkanek
- Elektrokoagulacja – niszczenie tkanki prądem elektrycznym, stosowana rzadziej niż pozostałe metody
Metody wycięcia
Metody te polegają na chirurgicznym usunięciu zmienionej tkanki, co pozwala na dokładne badanie histopatologiczne pobranego materiału:
- Konizacja – wycięcie stożka tkanki z szyjki macicy (może być wykonana skalpelem, laserem lub pętlą elektryczną LEEP/LLETZ). Jest to obecnie najczęściej stosowana metoda leczenia CIN 2 i CIN 3
- Histerektomia (usunięcie macicy) – rozważana w przypadku bardzo zaawansowanych zmian (CIN 3), szczególnie u kobiet, które nie planują już ciąży lub gdy zmiany nawracają po wcześniejszym leczeniu
W przypadku zmian CIN 2 i CIN 3 (HSIL) zazwyczaj zalecane jest aktywne leczenie, ponieważ ryzyko progresji do raka jest znacznie wyższe. Szybka interwencja w tych przypadkach może zapobiec rozwojowi raka inwazyjnego.
Profilaktyka dysplazji szyjki macicy
Najskuteczniejsze metody zapobiegania dysplazji szyjki macicy to:
- Szczepienia przeciwko HPV – najlepiej wykonane przed rozpoczęciem aktywności seksualnej, ale korzystne również dla osób aktywnych seksualnie
- Regularne badania cytologiczne – pozwalają na wczesne wykrycie zmian przedrakowych, zanim przekształcą się w raka
- Bezpieczne zachowania seksualne – ograniczenie liczby partnerów seksualnych, stosowanie prezerwatyw (choć nie dają one pełnej ochrony przed HPV)
- Niepalenie papierosów – palenie znacząco zwiększa ryzyko rozwoju dysplazji i utrudnia organizmowi eliminację wirusa HPV
Szczepionka przeciwko HPV chroni przed najczęstszymi typami wirusa odpowiedzialnymi za dysplazję i raka szyjki macicy. W Polsce szczepienie to jest zalecane, ale nieobowiązkowe. Najnowsze szczepionki chronią przed dziewięcioma typami HPV, odpowiedzialnymi za około 90% przypadków raka szyjki macicy.
Dysplazja szyjki macicy jest stanem, który przy wczesnym wykryciu można skutecznie leczyć. Regularne badania cytologiczne pozostają kluczowym elementem profilaktyki raka szyjki macicy. Nawet po leczeniu dysplazji ważne jest kontynuowanie regularnych badań kontrolnych, ponieważ istnieje ryzyko nawrotu zmian. Świadomość, odpowiednia profilaktyka i szybka reakcja na niepokojące objawy mogą uratować życie.
