Podczas prezentacji wyników kontroli wpływu działań rządowych na sytuację finansową samorządów w latach 2019-2022, Marian Banaś, prezes Najwyższej Izby Kontroli (NIK), zauważył, że dochody generowane przez samorządy były coraz częściej zastępowane przez fundusze pochodzące z budżetu państwa i rządowych funduszy. Zwrócił również uwagę na to, że większość zakupów była realizowana na podstawie uznaniowego podziału funduszy.
Marian Banaś podkreślił konieczność stworzenia nowego systemu dochodów dla samorządów. Propozycja ta jest wynikiem konkluzji, do których doszła Izba w trakcie przeprowadzanej kontroli.
Na konferencji prasowej NIK zaprezentowała wyniki dwóch kontroli dotyczących wpływu działań państwa na stabilność finansową samorządów. Jak stwierdził prezes NIK, zarówno zwiększenie zakresu zadań własnych, jak i dynamiczny wzrost kosztów bieżących spowodowały, że wiele jednostek samorządu terytorialnego nie tylko zetknęło się ze spowolnieniem dynamiki dochodów, ale również zmagają się z problemem kryzysu finansowego.
Jednym z kluczowych pytań, które NIK postawiła na podstawie przeprowadzonej kontroli, było to, dlaczego prawie 58% wszystkich jednostek samorządu terytorialnego w 2023 roku musiało zaplanować deficyt operacyjny, wynikający z różnicy pomiędzy bieżącymi dochodami a wydatkami. Ta sytuacja jest bezpośrednio związana ze zmianami w systemie podatkowym i została ujawniona podczas kontroli finansowania zadań publicznych realizowanej w latach 2019-2022.
