Zaburzenia sensoryczne dotykają nie tylko dzieci, ale mogą towarzyszyć człowiekowi przez całe życie. Wiele osób dorosłych zmaga się z trudnościami w przetwarzaniu bodźców zmysłowych, często nie zdając sobie sprawy, że ich codzienne problemy mają podłoże sensoryczne. Problemy te mogą znacząco wpływać na jakość życia, relacje społeczne i funkcjonowanie zawodowe. W tym artykule przyjrzymy się objawom zaburzeń sensorycznych u dorosłych oraz procesowi diagnostycznemu, który pomaga zidentyfikować te trudności.
Czym są zaburzenia sensoryczne?
Zaburzenia sensoryczne, znane również jako zaburzenia integracji sensorycznej (SI) lub zaburzenia przetwarzania sensorycznego (SPD), to stan, w którym mózg ma trudności z prawidłowym odbieraniem i interpretowaniem informacji dostarczanych przez zmysły. Nie ograniczają się one tylko do pięciu podstawowych zmysłów (wzrok, słuch, dotyk, smak, węch), ale obejmują również:
Propriocepcję – świadomość położenia i ruchu ciała w przestrzeni
Układ przedsionkowy – odpowiedzialny za równowagę i koordynację
Interocepcję – odczuwanie wewnętrznych stanów organizmu (głód, pragnienie, potrzeby fizjologiczne)
U osób dorosłych zaburzenia te często pozostają niezdiagnozowane, ponieważ z czasem wypracowują one mechanizmy kompensacyjne lub błędnie przypisują swoje trudności innym przyczynom, takim jak cechy osobowości czy stres. Wiele osób żyje z tymi trudnościami przez dekady, nie rozumiejąc źródła swoich problemów.
Rodzaje zaburzeń sensorycznych u dorosłych
Zaburzenia sensoryczne mogą przybierać różne formy, a najczęściej występujące to:
Zaburzenia modulacji sensorycznej
Ten typ zaburzeń charakteryzuje się nieprawidłową reakcją na bodźce zmysłowe. Wyróżniamy trzy podtypy:
Nadwrażliwość sensoryczna – osoba reaguje na bodźce silniej i dłużej niż typowo. Przykładowo, metki w ubraniach mogą powodować znaczny dyskomfort, a zwykłe dźwięki otoczenia wydają się nie do zniesienia. Dla takich osób codzienna podróż komunikacją miejską może być prawdziwym wyzwaniem.
Podwrażliwość sensoryczna – osoba potrzebuje silniejszych bodźców, by je zarejestrować. Może nie zauważać zapachów, które inni uznają za intensywne, lub potrzebować mocniejszego dotyku, by go odczuć. Taka osoba może nieświadomie mówić zbyt głośno lub stosować zbyt duży nacisk podczas pisania.
Poszukiwanie sensoryczne – osoba aktywnie poszukuje intensywnych doznań zmysłowych, np. preferuje ostre potrawy, głośną muzykę czy ekstremalne sporty. To ciągłe dążenie do stymulacji może wpływać na wybory życiowe i codzienne nawyki.
Zaburzenia dyskryminacji sensorycznej
Ten rodzaj zaburzeń polega na trudności w rozróżnianiu bodźców i ich cech. Osoba może mieć problem z identyfikacją przedmiotów dotykiem bez patrzenia, lokalizacją dźwięków czy określeniem pozycji swojego ciała bez kontroli wzrokowej. Trudności te mogą wpływać na wykonywanie precyzyjnych czynności manualnych czy orientację w przestrzeni.
Zaburzenia motoryczne o podłożu sensorycznym
Trudności w planowaniu i wykonywaniu złożonych sekwencji ruchowych, które wynikają z nieprawidłowego przetwarzania informacji sensorycznych. Osoby te mogą mieć problemy z nauką nowych czynności ruchowych, koordynacją ruchową czy wykonywaniem kilku zadań jednocześnie.
Objawy zaburzeń sensorycznych u dorosłych
Objawy zaburzeń sensorycznych mogą być różnorodne i obejmować:
Nadwrażliwość zmysłowa
- Przytłoczenie w zatłoczonych lub głośnych miejscach (centra handlowe, koncerty, restauracje)
- Drażliwość wywołana określonymi dźwiękami (szeleszczenie papierem, odgłosy jedzenia, tykanie zegara)
- Dyskomfort przy noszeniu określonych tkanin lub ubrań, szczególnie tych z metkami lub szwami
- Unikanie dotykania lub bycia dotykanym przez innych, nawet w bliskich relacjach
- Wrażliwość na zapachy, które inni ledwo zauważają, powodująca mdłości lub bóle głowy
- Trudności z koncentracją w jasno oświetlonych pomieszczeniach lub przy migającym świetle
Podwrażliwość zmysłowa
- Preferowanie mocnych, intensywnych smaków i potrzeba dodatkowego doprawiania potraw
- Trudności z zauważeniem zmian w otoczeniu lub w wyglądzie innych osób
- Słabe wyczucie pozycji ciała w przestrzeni, prowadzące do niezgrabnych ruchów
- Słaba świadomość bólu lub temperatury, co może prowadzić do ignorowania urazów
- Tendencja do mówienia zbyt głośno i nieświadomego naruszania przestrzeni osobistej innych
Problemy z koordynacją i równowagą
- Niezgrabność, częste potykanie się lub wpadanie na przedmioty i meble
- Trudności z czynnościami wymagającymi precyzji (pisanie, zapinanie guzików, majsterkowanie)
- Problemy z utrzymaniem równowagi na nierównych powierzchniach lub podczas stania na jednej nodze
- Choroba lokomocyjna podczas podróży samochodem, łodzią czy samolotem
- Unikanie aktywności wymagających dobrej koordynacji, takich jak sport czy taniec
Wpływ na życie codzienne
- Trudności w skupieniu się w środowisku bogatym w bodźce, jak otwarta przestrzeń biurowa
- Problemy z organizacją przestrzeni i czasu, prowadzące do nieporządku i spóźnień
- Łatwe przechodzenie od stanu pobudzenia do wyczerpania po ekspozycji na bodźce
- Trudności w relacjach społecznych wynikające z nietypowych reakcji na bodźce
- Wysoki poziom stresu i niepokoju w określonych sytuacjach sensorycznych
- Problemy ze snem związane z nadwrażliwością na dźwięki, światło czy dotyk pościeli
Diagnoza zaburzeń sensorycznych u dorosłych
Proces diagnostyczny zaburzeń sensorycznych u dorosłych jest złożony i powinien być przeprowadzony przez specjalistę, najczęściej terapeutę integracji sensorycznej, neurologa lub neuropsychologa. Właściwa diagnoza jest kluczowa dla zrozumienia trudności i wdrożenia odpowiednich strategii radzenia sobie.
Etapy procesu diagnostycznego
Wywiad kliniczny – szczegółowa rozmowa dotycząca historii medycznej, rozwojowej oraz codziennych trudności. Specjalista może pytać o doświadczenia z dzieciństwa, gdyż zaburzenia sensoryczne często mają swój początek we wczesnym rozwoju. Ważne jest, by przygotować się do takiej rozmowy, notując swoje obserwacje i trudności.
Kwestionariusze samooceny – narzędzia takie jak „Sensory Processing Measure” (SPM) czy „Adult Sensory Profile” pomagają określić wzorce reakcji sensorycznych. Kwestionariusze te zawierają pytania o codzienne sytuacje i preferencje związane z bodźcami zmysłowymi.
Obserwacja kliniczna – ocena reakcji na różne bodźce sensoryczne w kontrolowanym środowisku. Specjalista może przeprowadzać próby dotyczące równowagi, koordynacji czy reakcji na różne rodzaje stymulacji.
Testy funkcjonalne – ocena zdolności motorycznych, równowagi, koordynacji i innych aspektów funkcjonowania sensorycznego. Mogą obejmować zadania takie jak śledzenie wzrokiem poruszających się obiektów czy utrzymywanie równowagi z zamkniętymi oczami.
Ważne: Zaburzenia sensoryczne mogą współwystępować z innymi stanami, takimi jak ADHD, zaburzenia ze spektrum autyzmu, zaburzenia lękowe czy depresja. Kompleksowa diagnoza powinna uwzględniać te możliwości.
Trudności diagnostyczne
Diagnozowanie zaburzeń sensorycznych u dorosłych jest wyzwaniem z kilku powodów:
- Brak powszechnej świadomości o występowaniu tych zaburzeń u dorosłych, nawet wśród specjalistów
- Mechanizmy kompensacyjne wypracowane przez lata maskujące pierwotne trudności
- Nakładanie się objawów z innymi zaburzeniami psychicznymi i neurologicznymi
- Ograniczona liczba narzędzi diagnostycznych specyficznych dla dorosłych
- Trudność w odróżnieniu zaburzeń sensorycznych od preferencji czy cech osobowości
Co dalej po diagnozie?
Otrzymanie diagnozy zaburzeń sensorycznych może być pierwszym krokiem do lepszego zrozumienia swoich trudności i poprawy jakości życia. Diagnoza często przynosi ulgę i wyjaśnienie wielu niezrozumiałych wcześniej trudności. Możliwe formy pomocy obejmują:
Terapia integracji sensorycznej – dostosowana do potrzeb dorosłych, może pomóc w lepszym przetwarzaniu bodźców zmysłowych. Terapia ta obejmuje kontrolowaną ekspozycję na bodźce i ćwiczenia poprawiające integrację sensoryczną.
Modyfikacje środowiskowe – dostosowanie otoczenia domowego i zawodowego do indywidualnych potrzeb sensorycznych. Może to obejmować używanie słuchawek wygłuszających, dostosowanie oświetlenia czy organizację przestrzeni pracy.
Strategie samoregulacji – nauka technik pomagających zarządzać reakcjami na bodźce sensoryczne. Mogą to być techniki oddechowe, przerwy sensoryczne czy aktywności uspokajające lub stymulujące, zależnie od potrzeb.
Terapia zajęciowa – pomoc w rozwijaniu umiejętności potrzebnych w codziennym funkcjonowaniu, takich jak organizacja, planowanie czy wykonywanie złożonych zadań.
Edukacja – zrozumienie własnych wzorców sensorycznych może pomóc w akceptacji i lepszym radzeniu sobie z trudnościami. Wiedza ta pozwala również na wyjaśnienie swoich potrzeb bliskim i współpracownikom.
Zaburzenia sensoryczne u dorosłych mogą znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie, ale właściwa diagnoza i odpowiednie wsparcie mogą przyczynić się do znacznej poprawy jakości życia. Świadomość własnych potrzeb sensorycznych pozwala na stworzenie środowiska, które wspiera, a nie przytłacza. Jeśli rozpoznajesz u siebie opisane objawy, warto skonsultować się ze specjalistą, który pomoże określić, czy trudności mają podłoże sensoryczne i zaproponuje odpowiednie działania terapeutyczne.
